ΔΠΜΣ Μετάφραση-Μεταφρασεολογία

ΗΜΕΡΙΔΑ 2008: "ΟΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΗΜΕΡΑ"

To ΔΔΠΜΣ Μετάφραση-Μεταφρασεολογία οργάνωσε, το 2008, ημερίδα με θέμα Οι Μεταφραστικές Σπουδές Σήμερα, με αφορμή τη συμπλήρωση 10 ετών λειτουργίας του. Τα θέματα που απασχόλησαν την ημερίδα δίνουν κάποιες συντεταγμένες του θεωρητικού προσανατολισμού που κατηύθυνε την ερευνητική δραστηριότητα στο Πρόγραμμα. Παρατίθεται σύνοψη των θεμάτων, όπως εμφανίζονται στην εισαγωγή του ηλεκτρονικού τόμου των Πρακτικών (Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2010, ISBN 978-960-466-052-0)

Δύο είναι οι  βασικοί θεματικοί άξονες της ημερίδας που σχετίζονται ά­με­σα και με παραμέτρους του Προγράμματος: ο άξονας της διαπολιτισμικότητας που συνεπάγεται η ενασχό­λη­ση με τη μεταφορά πληροφορίας κατά τη μετάφραση, και ο άξονας της διδακτικής της μετάφρασης. Τρεις από τις εισηγήσεις της ημερίδας αναφέρονται στη διαπολιτισμική οπτική, ενώ άλλες τρεις αφορούν τη διδακτική της. Επιπλέον, οι εργασίες δίνουν δείγματα των διαφορετικών ερευνητικών προσεγγίσεων  που απα­ντώ­νται στο πεδίο των μεταφραστικών σπουδών.

Κατά την εναρκτήρια ομιλία της με θέμα "Οι Μεταφραστικές Σπουδές σήμερα", η Ομότιμη Καθηγήτρια και Επιστημονική Υπεύθυνη του προγράμματος κ. Τατιάνα Τσαλίκη - Μηλιώνη επισημαίνει τον θεμελιώδη διαμεσολαβητικό ρόλο των μεταφράσεων, ο οποίος επεκτείνεται καθώς οι λαοί της Ευρώπης εισέρχονται στο πεδίο της ιστορίας. Η συσσώρευση της εμπειρίας οδηγεί σε προβληματισμούς που υπερβαίνουν τον εμπειρισμό και εισάγει τη μετάφραση στο επιστημονικό πεδίο.

Στην ενότητα Μετάφραση και Διαπολιτισμικότητα προβάλλονται θέματα αλληλεπίδρασης πολιτισμών μέσω μετάφρασης: Η αλληλεπίδραση των πολιτισμικών συστημάτων μέσω μετάφρασης δίνει αξιόλογα δείγματα διαπολιτισμικής διαφοράς μεταξύ πολιτισμών κι αποτελεί σημαντική πηγή άντλησης δεδομένων για τη γλωσσική έρευνα. Η Μαρία Σιδηροπούλου αναδεικνύει την δυνατότητα άντλησης γλωσσι­κών δεδομένων από δύο μεταφράσεις για την ελληνική σκηνή ενός ιρλανδικού έργου, με στόχο τη μελέτη της διαπολιτισμικότητας, και επισημαί­νει τη χρησιμότητα της μελέτης για την οριοθέτηση της δικαιοδοσίας του μεταφραστή. Αναγγέλλει επίσης τη δημιουργία δίγλωσσου (ελληνι­κού /αγγλικού) ηλεκτρονικού τόμου με τίτλο Διαγλωσσικές Θεωρή­σεις – μεταφρασεολογικός η-τόμος (Interlingual Perspectives – Translation e-volume, web.cc.uoa.gr/english/metafraseis/e-volume.html), που σκοπό έχει να φιλοξενήσει ερευνητικές εργασίες (προς κοινή οριζόντια χρήση των Ξενόγλωσσων Τμημάτων) οι οποίες να δίνουν δείγματα της αλληλεπίδρα­σης της ελληνι­κής με άλλες γλώσσες, μέσω μετάφρασης. Η Χριστίνα Ντόκου φωτίζει όψεις της μεταφραστικής διαδικασίας παραλληλίζοντάς τη με φάσεις της προφητείας της Κασσάνδρας στον Αγα­­μέ­­­μνονα του Αισχύλου. Η αλληλεπίδραση των δύο κόσμων, του κόσμου της προφητείας κι εκείνου των Αργείων παίρνει διάφορες μορφές, όπως η αλληλεπίδραση των πολιτισμικών συστημάτων που συναντώνται κατά τη μετάφραση. Άλλοτε η μάντισσα Κασσάνδρα, ως πολιτισμική μεταφράστρια «αν και κατέχει την εξουσία της ερμηνείας επί του κειμέ­νου, είναι ταυτόχρονα δέσμια των κειμενικών και υπερκειμενικών/ διαπο­λι­­τισμικών επιταγών», κι άλλοτε «θυσιάζεται για την τέλεια μετάφραση αλλά στοιχειώνει τη γλώσσας της ηγεμονίας». Ο Βίκτωρ Ιβάνοβιτς θίγει τη λειτουργία της μετάφρασης ως διεθνούς ανταλλαγής σε ένα πλαίσιο πολιτικο-οικονομικό. Παρομοιάζοντας τα πολι­τι­σμικά συστήματα με ζώντες οργανισμούς, αναφέρεται στην εξασφά­λιση «τροφικών ουσιών» μέσω μετάφρασης προκειμένου να διατηρηθεί ο «μετα­βολισμός κάποιων πολιτισμικών συστημάτων. Θίγει επίσης τη λει­τουρ­γί­α της μετάφρασης ως μέσου επιρροής και εξουσίας.

Στην ενότητα Μετάφραση και Διδακτική προβάλλονται θέματα μεθοδολογίας της διδασκαλίας της μετάφρασης στο πλαίσιο του ΔΔΠΜΣ Μετάφραση-Μεταφρασεολογία. Έτσι η Τάνια Δασκαρόλη περιγράφει τη διάρθρωση ενός σεμιναρίου λογοτεχνικής μετάφρασης από τα γερμανι­κά στα ελλην­κά, και συγκεκριμένα του έργου Don Carlos του Γερμανού κλασικού Friedrich Schiller. Παρουσιάζονται οι συνισταμέ­νες διάρθρωσης του σεμι­να­ρίου σε θεωρητικό επίπεδο (εξέταση του ιστο­ρι­κού υπόβαθρου, της αισθητικής θεωρίας και δραματουργίας, της γλωσ­σι­κής εκφοράς του δραματικού λόγου κατά τον 18^ο αιώνα), και σε πρακτι­κό επίπεδο (κριτική αντιπαράθε­ση με προηγούμενες, ελληνικές μεταφρά­σεις του έργου, τρόποι συνεργα­σίας των φοιτητών, μεταφραστική αντιμετώπιση και ιεράρχηση των ισο­δυ­ναμιών με στόχο τη βέλτιστη επίτευξή τους). Η Φρειδερίκη Μπατσαλιά διερευνά το ερώτημα κατά πόσον η  Γλωσσομάθεια μπορεί από μόνη της να αποτελέσει επαρκή προϋπόθεση για τη μεταφραστική διαδικασία. Καταλήγει – εκθέτοντας τη διαφορο­ποίηση μεταξύ των όρων «μετάφραση» και «διαμεσολάβηση» – ότι η μετάφραση, ιδιαίτερα λογοτεχνικών κειμένων, ως γέφυρα ανάμεσα σε δυο ολόκληρους κόσμους και συνάμα ως τέχνη του λόγου, απαιτεί εκτός από την άριστη γλωσσομάθεια επιπλέον δεξιότητες, την απόκτηση των οποίων διασφαλίζει – πέραν της εμπειρίας – η στέρεη θεωρητική κατάρτιση των υποψήφιων μεταφραστών. Η Μαρία Παπαδήμα, τέλος, εξετάζει μια σημαντική πτυχή της διδα­κτικής της μετάφρασης – και συνάμα του σχεδιασμού του Προγράμ­μα­τος «Μετάφραση-Μεταφρασεολογία»,  αυτήν του ομαδικού εκδοτικού σχεδί­ου ως εντέλει προσομοίωση της επαγγελματικής μεταφραστικής δραστη­ρι­ό­τητας. Παρουσιάζονται τα στάδια της μεταφραστικής διαδικα­σίας, ο καταμερισμός ρόλων και αρμοδιοτήτων μεταξύ φοιτητών και διδά­σκο­ντα, ενώ ιδιαίτερη βαρύτητα  δίδεται στο στάδιο της  αναθεώρη­σης, της διόρ­θω­σης δηλ. του μεταφρά­σμα­τος από την ίδια την ομάδα. Στην ανακοί­νωση διερευνώνται επίσης οι σχέσεις ανάμεσα στον διδάσκο­ντα και τους μαθητευόμενους μεταφραστές, η οποία προσλαμβάνει – υπό το πρίσμα της ομαδικής έκδοσης – μια ιδιαίτερη χροιά. Η ομαδική μετά­φρα­ση θα ήταν δυνατόν να παρομοιαστεί με τη λειτουργία μιας ορχή­στρας.

Σεμινάρια και διαλέξεις από προσκεκλημένους καθηγητές πανεπιστημίων της Ελλάδας και του εξωτερικού

Η επαφή με πανεπιστήμια του εξωτερικού και η συμμετοχή στον διεθνή επιστημονικό διάλογο ανήκει στις βασικές αρχές του ΔΠΜΣ "Μετάφραση-Μεταφρασεολογία". Για το σκοπό αυτό διοργανώθηκαν διαλέξεις και σεμινάρια με προσκεκλημένους διακεκριμένους καθηγητές από πολλά πανεπιστήμια  του εσωτερικού και εξωτερικού. Συγκεκριμένα:

Σεµινάρια που πραγµατοποιήθηκαν με προσκεκλημένους καθηγητές από πανεπιστήμια του εξωτερικού

1. Πέμπτη 23/9/1999 και Παρασκευή 24/9/1999: Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, κ. Jörn Albrecht.

Θέμα: Λογοτεχνική Μετάφραση.  Γλώσσα Σεμιναρίου: Γερμανικά

2. Δευτέρα 13/4/2000 και Τρίτη 14/4/2000: Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Nanterre, κ. J. R. Ladmiral.

Θέμα: Θεωρία της Μετάφρασης. Γλώσσα Σεµιναρίου: Γαλλικά.

3. Τετάρτη 12/4/2000 και Πέµπτη, 13/4/2000: Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Essex, κ. Leon Burnett.

Θέμα: Λογοτεχνική Μετάφραση. Γλώσσα Σεμιναρίου: Αγγλικά.

4. Τετάρτη, 10/5/2000 και Πέµπτη 11/5/2000,  κ. V. Fernadez,  Καθηγητής του Τµήματος Μετάφρασης και Διερμηνείας του Πανεπιστημίου της Μάλαγα.

Θέμα Σεμιναρίου: «Μετάφραση και πρόσληψη του έργου του Κ. Π. Καβάφη στην Ισπανία και «Η ποίηση είναι το θέμα του ποιήματος: Αναγνώσεις και μεταφράσεις ενός ποιήματος του Κ. Π. Καβάφη». Γλώσσα Σεμιναρίου: Ελληνικά.

5. Πέμπτη, 11/5/2000 και Παρασκευή 12/5/2000 κ. En. Arcaini, Καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης  ΙΙΙ.

Θέμα Σεμιναρίου: «Θεωρητικά μοντέλα μετάφρασης». Γλώσσα Σεμιναρίου: Ιταλικά.

6. Δευτέρα, 15/5/2000, κ. F. Wuilmart, Διευθύντρια του Κέντρου Λογοτεχνικής Μετάφρασης (Centre Europeen de Traduction Litteraire) των Βρυξελλών.

Θέμα Σεμιναρίου: «Ζητήματα λογοτεχνικής μετάφρασης». Γλώσσα Σεμιναρίου: Γαλλικά 

7. Δευτέρα, 29/5/2000, κ. Eug. Coseriu, Professor Emeritus του Πανεπιστημίου της Τυβίγγης, Επίτιµος Καθηγητής πολλών Πανεπιστηµίων της Ευρώπης και της  Αµερικής, µέλος της Ρουµανικής και της Μολδαβικής Ακαδημίας, Επίτιµο µέλος της Ισπανικής Βασιλικής Ακαδημίας της Γλώσσας .

Θέμα Σεµιναρίου: «Traduction, transposition, version. Γλώσσα Σεμιναρίου: Γαλλικά.

8. Τρίτη, 30/5/2000,  κ. Εug. Coseriu.

Θέμα Σεμιναρίου: «O Αριστοτέλης και η φιλοσοφία της γλώσσας». Γλώσσας Σεμιναρίου : Γερμανικά 

9. Πέμπτη 13/6/2002 και Παρασκευή 13/6/ 2002,  κ. Hans T. Siepe, Καθηγητής στο Heinrich Heine Universität Düsseldorf, Γερμανία.

Θέμα Σεμιναρίου: Θεωρητικές προσεγγίσεις στη λογοτεχνική μετάφραση.  Γλώσσα Σεμιναρίου : Γερμανικά

10. Παρασκευή, 26/3/ 2010 και Σάββατο, 27/3/ 2010,  κ. Giovanna Zaccaro Καθηγήτρια στο Universita degli Studi di Bari, Ιταλία.

Θέμα: Ίταλο Καλβίνο: Λογοτεχνία και Μετάφραση. Γλώσσα Σεμιναρίου :  Ιταλικά

11.  Δευτέρα, 19/4 2010 και Τρίτη, 20/4/ 2010,  κ. Michel Ballard, Καθηγητής στο Université d΄Artois, Γαλλία. 

Θέμα: Entre systèmes et écriture(s) και: Eléments de traductologie réaliste. Γλώσσα Σεμιναρίου : Γαλλικά

12. Παρασκευή, 4 /6/  2010 και  Σάββατο, 5/6/ 2010, κ. Hans T. Siepe, Καθηγητής και Κοσμήτορας στο Heinrich Heine Universität Düsseldorf, Γερμανία.

Θέμα: Η μεταφρασιμότητα της ποίησης.  Γλώσσα Σεμιναρίου : Γερμανικά

Προσκεκλημένοι καθηγητές άλλων ελληνικών πανεπιστημίων

1.  Παρασκευή, 29/1/1999: Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τµήµα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστηµίου, κ. Hans B. Schlum.

Θέμα: Λογοτεχνική Μετάφραση.  Γλώσσα Σεμιναρίου: Γερμανικά

2.  Τετάρτη, 15/3/2000: Καθηγητής στο Πανεπιστήµιο Αθηνών, κ. Μάριος - Βύρων Ραϊζης.

Θέμα: Λογοτεχνική Μετάφραση. Γλώσσα Σεμιναρίου: Αγγλικά.

3. Δευτέρα, 22/5/2000,  κ. Γ. Κεντρωτής, Αναπληρωτής Καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου στο γνωστικό αντικείμενο «Θεωρία και πράξη της Μετάφρασης» στο Τµήµα Ξένων Γλωσσών Μετάφρασης και Διερμηνείας.

Θέμα Σεμιναρίου: «Λογοτεχνία και µμετάφραση». Γλώσσα Σεμιναρίου: Ελληνικά.

4.  Τετάρτη 24 και Παρασκευή 26/5/2000,  κ. Μ. Κατσόγιαννου.

Θέμα  Σεμιναρίου: «Μετάφραση και νέες τεχνολογίες». Γλώσσα Σεμιναρίου: Ελληνικά.

5. Τετάρτη, 17/5/2000, Πέµπτη, 18/5/2000,  κ. Al. Villar, Διδάκτωρ Φιλολογίας, Μεταφράστρια, Διδάσκουσα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Καθηγήτρια Νέων Ελληνικών στην Κρατική Σχολή Γλωσσών της Μαδρίτης.

Θέμα Σεμιναρίου: «Λογοτεχνική Μετάφραση; Ατομική  ή συλλογική υπόθεση;»

Γλώσσα Σεμιναρίου: Ελληνικά.